Από την Μαρία Παπαφιλίππου,
Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας/ Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, M.Sc. King’s College London- Institute of Psychiatry
Ιδρύτρια Attachment Parenting Hellas
www.attachment-parenting.gr

Η Αντιδραστική Διαταραχή Συναισθηματικού Δεσμού της βρεφονηπιακής ηλικίας είναι μία σπάνια, αλλά σοβαρή διαταραχή, όπου ένα βρέφος ή νήπιο δεν καταφέρνει να αναπτύξει υγιείς συναισθηματικούς δεσμούς με τους γονείς ή φροντιστές του. Τα συμπτώματα αυτής της διαταραχής μπορεί να εμφανίσουν και υγιή παιδιά ή και παιδιά που κατατάσσονται στο φάσμα του αυτισμού και αυτό δυσκολεύει πολύ τη διάγνωση. Είναι ασαφές αν αυτή η διαταραχή παρουσιάζεται σε παιδιά άνω των πέντε ετών.
Παιδιά με αντιδραστική διαταραχή συναισθηματικού δεσμού δεν αναζητούν παρηγοριά όταν βιώνουν στρες, δεν ανακουφίζονται όταν τους προσφέρεται η παρηγοριά, έχουν ελάχιστες ή και μηδαμινές κοινωνικές και συναισθηματικές αντιδράσεις, μπορεί να παρουσιάζουν ανεξήγητη υπερδιέγερση ή θλίψη, έχουν περιορισμένο ρεπερτόριο θετικών συναισθηματικών εκφράσεων και έχουν έλλειψη βασικής συναισθηματικής και κοινωνικής φροντίδας. Για την έγκυρη διάγνωση αυτής της διαταραχής χρειάζεται να έχει επιβεβαιωθεί η παθογενής φροντίδα του βρέφους ή νηπίου.
Παρ’όλο που σε κάθε τύπο συναισθηματικού δεσμού υπάρχουν δυσκολίες όσον αφορά την ανάπτυξη και διατήρηση συναισθηματικών δεσμών και αυξάνουν το ρίσκο ανάπτυξης ψυχοπαθολογίας, ειδικά ο αποδιοργανωμένος τύπος, οι τύποι αυτοί δε συνιστούν διαταραχή με την κλινική έννοια, ούτε αποτελούν κριτήρια για ανάπτυξη της αντιδραστικής διαταραχής. Η αντιδραστική διαταραχή συναισθηματικού δεσμού είναι πολύ διαφορετική από τους 4 τύπους συναισθηματικού δεσμού. Παρουσιάζεται από την αποτυχία ανάπτυξης συναισθηματικών δεσμών με τους πρωταρχικούς φροντιστές κατά την πρώιμη παιδική ηλικία. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε παραμέληση, κακοποίηση, ξαφνικό αποχωρισμό από τους βασικούς φροντιστές στις ηλικίες μεταξύ των έξι μηνών και τριών χρονών, στη συχνή εναλλαγή φροντιστών ή στην έλλειψη ανταπόκρισης του φροντιστή στα σήματα επικοινωνίας του παιδιού.
Νευροβιολογικά, τα παιδιά που έχουν αντιδραστική διαταραχή συναισθηματικού δεσμού παρουσιάζουν εξαιρετικά διαταραγμένα εσωτερικά μοντέλα εργασίας των σχέσεων και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε διαπροσωπικές και συμπεριφορικές δυσκολίες αργότερα στη ζωή τους.
Μία πρώτη διάγνωση μπορεί να κάνει ένας παιδίατρος, αλλά ένας ψυχίατρος είναι καταλληλότερος για αυτό. Η ακριβής διάγνωση της αντιδραστικής διαταραχής είναι δύσκολη, καθώς και η διαφοροποίησή της από τον αποδιοργανωμένου τύπου συναισθηματικό δεσμό ή και τις συνέπειες κακοποίησης.
Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής, το παιδί χρειάζεται να διασφαλιστεί ότι βρίσκεται σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Ίσως η πιο σημαντική παρέμβαση είναι να προσφέρουμε στο παιδί μία σταθερή και διαθέσιμη φιγούρα προσκόλλησης, ένα πρόσωπο που θα το φροντίζει και θα ανταποκρίνεται σταθερά στις ανάγκες του και με το οποίο θα μπορεί να δημιουργήσει ένα ασφαλές συναισθηματικό δεσμό, μέσα από θετικές διαδράσεις. Οι συμπεριφορές και οι αντιλήψεις του φροντιστή για/προς το παιδί χρειάζεται και αυτές να διερευνώνται. Άλλες βοηθητικές παρεμβάσεις είναι η ενημέρωση/εκπαίδευση των γονέων/φροντιστών και η ψυχοθεραπεία.

Βιβλιογραφία
1. American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed., Text Rev.). Washington, DC: Author.
2. Boris, N. W., Zeanah, C. H., Bernet, W., Burkstein, O., Arnold, V., Beitchman, J., et al. (2005). Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with reactive attachment disorder of infancy and early childhood. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 44(11), 1206–1219.
3. Hall, S. E. K., & Geher, G. (2003). Behavioral and personality characteristics of children with reactive attachment disorder. The Journal of Psychology, 137(2), 145–162.
4. World Health Organization. (2004). International statistical classification of diseases and health related problems (2nd ed.). Geneva, Switzerland: Author
5. Zeanah, C. H., Scheeringa, M., Boris, N. W., Heller, S. S., Smyke, A. T., & Trapani, J. (2004). Reactive attachment disorder in maltreated toddlers. Child Abuse and Neglect, 28, 877–888.